Historische achtergrond
Het Drakenbootfestival, ook bekend als Duanwu Jie (端午節) in het Chinees, is een gerespecteerde traditionele feestdag die diep verankerd is in het rijke tapijt van de Chinese cultuur en geschiedenis. Deze jaarlijkse viering, die wordt gevierd op de vijfde dag van de vijfde maand van de Chinese maankalender, doorgaans aansluitend op eind mei of juni in de Gregoriaanse kalender, heeft een diepgaande betekenis en combineert oude gebruiken, spirituele overtuigingen en gemeenschappelijke festiviteiten.
Het Drakenbootfestival, geworteld in de oudheid, vindt zijn oorsprong bij de gerespecteerde dichter en minister Qu Yuan, wiens nalatenschap weerklinkt in de annalen van de Chinese folklore. Qu Yuan, een prominent figuur afkomstig uit de zuidelijke staat Chu tijdens de tumultueuze periode van Strijdende Staten, raakte verwikkeld in politieke strijd en ballingschap vanwege zijn hartstochtelijke verzet tegen allianties met de formidabele staat Qin. Ondanks zijn nobele bedoelingen en standvastige toewijding aan zijn principes leidde Qu Yuans standvastige houding tegen onrecht uiteindelijk tot zijn tragische ondergang.
Volgens de legende koos Qu Yuan er in een gebaar van wanhoop en diepe opoffering voor om zijn aardse reis te beëindigen door zich in de diepten van de Miluo-rivier te storten. Terwijl het nieuws over zijn lot zich verspreidde, verzamelde de plaatselijke bevolking, diep geraakt door zijn onwankelbare geest en diepgaande toewijding aan gerechtigheid, zich in een moedige poging om hem te redden of zijn stoffelijk overschot terug te halen. Zo werd de tijdloze traditie van drakenbootraces geboren: een levendig eerbetoon aan de blijvende erfenis en ontembare geest van Qu Yuan.
Bovendien is het Drakenbootfestival verweven met een groot aantal gebruiken en rituelen die gericht zijn op het afweren van tegenslagen en het afroepen van zegeningen voor de gemeenschap. Centraal in deze tradities staat de consumptie van plakkerige rijstknoedels, bekend als zongzi, zorgvuldig verpakt in bamboebladeren en doordrenkt met symboliek. Volgens de legende werden zongzi in de rivier geslingerd om de aandacht van vissen af te leiden van het consumeren van Qu Yuans lichaam – een symbolisch gebaar van eerbied en bescherming.
Naast drakenbootraces en zongzi-feesten omvat het festival een spectrum aan praktijken die geworteld zijn in oude overtuigingen en spirituele gebruiken. Van het ophangen van kalmoes, artemisia en knoflook boven deuren om kwaadaardige krachten af te weren tot het versieren van huizen met afbeeldingen van de vijf giftige wezens die vermoedelijk tijdens deze onheilspellende periode opduiken: elk ritueel dient als een aangrijpend bewijs van de blijvende veerkracht van de Chinese traditie.
Door de eeuwen heen is het Drakenbootfestival uitgegroeid tot een geliefd cultureel fenomeen, dat geografische grenzen overstijgt en gemeenschappen verenigt in een gedeelde viering. UNESCO erkende de diepgaande culturele betekenis ervan en kende het festival in 2009 de eer van opname in het immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid toe, waarmee de blijvende erfenis ervan als een gekoesterde hoeksteen van het Chinese erfgoed werd bevestigd.
In de hedendaagse tijd blijft het Drakenbootfestival harten en geesten boeien en dient het als een levendige uitdrukking van culturele identiteit en gemeenschappelijke solidariteit. Via drakenbootraces, zongzi-feesten en pittige festiviteiten komen mensen uit alle lagen van de bevolking samen om de traditie te eren, de eenheid te vieren en hulde te brengen aan de tijdloze erfenis van Qu Yuan en de blijvende geest van het Chinese volk.
Drakenbootraces in Longjiang, © 寒枫, via Wikipedia
Thema's en symbolen in de kunst van het Drakenbootfestival
Drakenbootraces : De essentie van het Drakenbootfestival ligt in het opwindende schouwspel van drakenbootraces, een traditie doordrenkt van eeuwenoude kennis en rituele hartstocht. Deze eeuwenoude ceremoniële sport ontstond meer dan 2500 jaar geleden in het zuiden van Centraal-China en vindt zijn oorsprong in het aangrijpende verhaal van Qu Yuan, een gerespecteerde minister van de Chu-staat tijdens de tumultueuze periode van de Strijdende Staten. Volgens de legende spoorde de tragische ondergang van Qu Yuan de lokale bevolking aan om de wateren op te gaan in een pittige poging om zijn lichaam te redden, waarmee de traditie van drakenbootraces werd geboren als een tijdloos eerbetoon aan zijn nobele geest en onwankelbare vastberadenheid.
Zongzi : Als aanvulling op de adrenaline-aangedreven opwinding van drakenbootraces is er de aloude traditie van het maken en genieten van zongzi, of plakkerige rijstknoedels. Deze verrukkelijke lekkernijen symboliseren eenheid en familiebanden en zijn zorgvuldig verpakt in riet- of bamboebladeren. Hun piramidevorm is een bewijs van het kunstenaarschap en vakmanschap van voorgaande generaties. Met vullingen variërend van zoete bonenpasta tot hartige eieren en vlees, dient zongzi als een culinair eerbetoon aan de diverse smaken en regionale smaken van de Chinese keuken.
Hemelse harmonie : Terwijl de zon haar hoogtepunt bereikt tijdens de zomerzonnewende, biedt het Drakenbootfestival een symbolische viering van mannelijke energie en vitaliteit. De zon, verwant aan de majestueuze draak uit de Chinese mythologie, belichaamt kracht, veerkracht en de triomf van het licht over de duisternis. Omgekeerd vertegenwoordigt de maan, die doet denken aan de sierlijke feniks, vrouwelijke energie en vernieuwing, waardoor een harmonieus evenwicht tussen yin en yang ontstaat binnen het kosmische tapijt van het festival.
Rituelen van bescherming en welvaart : Bovendien is het festival rijk aan eeuwenoude gebruiken en bijgeloof gericht op het afweren van kwaadaardige krachten en het inluiden van geluk. Van de toepassing van realgarwijn om giftige wezens af te weren tot het aantrekken van kleurrijke zijden linten die de vijf elementen symboliseren, elk ritueel dient als een krachtige talisman tegen tegenslag en ongeluk. Of het nu gaat om het ophangen van iconen van Zhong Kui, het maken van ontspannende wandelingen of het balanceren van eieren tussen de middag, deze aloude tradities dienen als een aangrijpende herinnering aan de eeuwige zoektocht van de mensheid naar gezondheid, geluk en spirituele harmonie.
Op het gebied van hedendaagse kunst
Toen de echo's van de Culturele Revolutie eind jaren zeventig begonnen te vervagen, brak er voor Chinese kunstenaars een nieuw tijdperk aan, gekenmerkt door de inbreng van de westerse kunstgeschiedenis in het weefsel van hun creatieve expressie. Te midden van de radicale sociale, politieke en economische verschuivingen van deze periode ontstond hedendaagse Chinese kunst als een dynamische kracht, die zowel binnen China als op het wereldtoneel resoneerde. Deze transformerende reis, van de ondergrondse ontstaansgeschiedenis van de Culturele Revolutie tot het levendige landschap van de hedendaagse kunstwereld, is een verhaal doordrenkt van innovatie, experimenten en culturele herdefinitie.
Ai Weiwei, Trees , 2010. Geïnstalleerd in Downing College, Cambridge, 2016. © Verbcatcher, via Wikipedia
In samenwerking met curator John Tancock presenteert de Chinese kunstenaar en activist Ai Weiwei zijn monumentale sculptuur Tree als onderdeel van de tentoonstelling "AI WEIWEI: Cubes and Trees" in Downing College, Cambridge. Tree is opgebouwd uit droge, dode takken, wortels en stammen afkomstig van verschillende boomsoorten in het zuiden van China en is een bewijs van Ai Weiwei's diepgaande betrokkenheid bij de natuurlijke omgeving en het culturele erfgoed van zijn thuisland. De zichtbare sneden en verbindingen van het beeldhouwwerk bootsen de vorm van een echte boom na en benadrukken de diverse texturen en patronen van schors, waardoor een tastbare verkenning van organische materialen mogelijk wordt gemaakt. Tree viert niet alleen inheemse Chinese gebruiken, zoals de waardering van onderscheidende boomstammen op markten, maar roept ook de rust op van traditionele Zen-tuinen die verband houden met het boeddhisme en taoïsme. Het beeldhouwwerk van Ai Weiwei reflecteert op het taoïstische ideaal van harmonie tussen mens en natuur en dient als een aangrijpende herinnering aan de onderlinge verbondenheid van de mensheid met de natuurlijke wereld. Bovendien zet Tree aan tot contemplatie over de conceptuele wisselwerking tussen materiaal en vorm in de beeldhouwkunst. Hoewel samengesteld uit verschillende boomcomponenten, onthult de sculptuur opzettelijk zijn kunstmatigheid door middel van zichtbare verbindingen, waardoor kijkers worden uitgedaagd hun perceptie van de natuur en kunstgrepen te heroverwegen. Op deze manier moedigt Ai Weiwei het publiek aan om de confrontatie aan te gaan met complexe sociale en ecologische kwesties, waaronder snelle verstedelijking en de erosie van de traditionele cultuur, binnen de hedendaagse Chinese samenleving.
Rotsnummer 59 van Zhan Wang, gezien in de lobby van het British Museum in 2008 © Jynto, via Wikipedia
Zhan Wangs 'Rock Number 59', prominent tentoongesteld in de lobby van het British Museum, vormt een boeiend bewijs van de innovatieve samensmelting van de traditionele Chinese cultuur met hedendaagse artistieke expressie door de kunstenaar. Wangs fascinatie voor abstracte vormen, vooral in zijn serie 'zwevende stenen', weerspiegelt zijn onderzoek naar het concept van de rots als symbool van cultureel erfgoed en vitaliteit. Rock Number 59 maakt deel uit van Wang's Artificial Jiashanshi-serie, die hij in 1995 begon te maken, met grote, gestructureerde rotsachtige sculpturen bedekt met chroom. Dit stuk is een voorbeeld van Wang's techniek van het aanbrengen van buigzame staalplaten over natuurlijke rotsen en deze te hameren om het oorspronkelijke oppervlak te reproduceren, waardoor de grenzen tussen natuur en kunstgrepen vervagen. De spiegelafwerking van Wangs sculpturen doordrenkt ze met een grillige, vormveranderende kwaliteit, die zowel doet denken aan de abstracte werken van Henry Moore en Barbara Hepworth als aan de opschepperige luxe waar Jeff Koons naar op zoek was. Via Rock Number 59 en zijn andere kunstmatige rotscreaties verkent Wang het snijvlak van nieuwe technologieën en culturele tradities en biedt hij een eigentijdse herinterpretatie van de Chinese geschiedenis in een postmoderne wereld.
Het Drakenbootfestival is een gekoesterde hoeksteen van het Chinese erfgoed en verweeft oude gebruiken, spirituele overtuigingen en gemeenschappelijke festiviteiten tot een levendig tapijt van culturele expressie. Vanaf de oorsprong in het aangrijpende verhaal van Qu Yuan tot de hedendaagse viering als immaterieel cultureel erfgoed van UNESCO, belichaamt het festival de blijvende geest van Chinese traditie en eenheid. Via drakenbootraces, zongzi-feesten en eeuwenoude rituelen blijft het festival harten en geesten boeien en dient het als een bewijs van de veerkracht van de Chinese cultuur te midden van de stromingen van verandering. Bovendien bieden hedendaagse kunstenaars als Ai Weiwei en Zhan Wang innovatieve herinterpretaties van traditie, waarbij ze oude symboliek combineren met moderne artistieke expressie om werken te creëren die resoneren met een publiek over de hele wereld. Terwijl het Drakenbootfestival zijn erfenis van generatie op generatie voortzet, blijft het een levendige viering van culturele identiteit, gemeenschappelijke solidariteit en de tijdloze geest van het Chinese volk.
Selena Mattei